id	naam	wikidata label	monumentnr	wikidata id	commons categorie
RM29894	Hippolytuskerk	Sint-Hippolytuskerk	29894	Q2432099	Sint Hippolytuskerk, Middelstum

type verwarming:
type verwarming sinds:
huidige functie: Kerk / Hervormde kerk

bouwgeschiedenis
Schip, toren en zuiderdwarspand 1446-1487; 1ste kwart 16de eeuw noorderdwarspand toegevoegd. Restauratie 1976-1981.

restauratiegeschiedenis
1879, 1916 en 1941, ontdekking en restauratie van aantal gewelfschilderingen. 1976-1981 blootleggen en restauratie gewelf- en muurschilderingen. 2022 conservatie schilderingen en herstel bevingsschade.

schadegeschiedenis
Schade in metselwerk gewelf hersteld met cement. Spanningsverschillen tussen verschillend materiaalgebruik (cement, kalk). Materiaalverlies in zwikken door vochtinwerking. Bevingsschade: scheuren en onthechting pleisterwerk. 

Restauratiegeschiedenis

begin	einde	restaurator	activiteit	beschrijving	restauratieverslag
1879	1879	onbekend	Ontdekking diverse schilderingen	Ontdekking Laatste Oordeel en duif van Pinkstervoorstelling in viering en diverse schilderingen in transept; vervaardiging van calques (1:1) door C.H. Peters, waarna overgewit.	https://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/rce-mediabank/detail/794c7fdd-c0aa-a7e5-7409-1d001dcdbb68/media/6780d610-feb3-ae78-6eb3-0d0f3b671e78?mode=detail&view=horizontal&q=middelstum%20hippolytuskerk&rows=1&page=41&fq[]=search_s_entity_name%3A%22Bouwkundige%20Tekeningen%22&sort=order_s_objectnummer%20asc
1916	1917	Engelbart Bokhorst	1916: ontdekking van schildering 'de Zondeval'. 1917: restauratie van deze schildering.	De schildering is 'opgehaald en bijgewerkt'
1941	1941	Gerhard Jansen	(her)ontdekking van Pinkstervoorstelling en conservatie.	Blootleggen van schildering en verder onderzoek. Geen uitvoerige restauratie.  Geen geld voor onderzoek naar overige schilderingen.
1976	1981	Jelle Otter en Helmer Hut	Onderzoek, blootlegging en restauratie van alle schilderingen	De eerder gerestaureerde schildering van de zondeval werd afgenomen i.vm. reparatie aan het onderliggende metselwerk. De schildering is door Otter teruggeplakt en geretoucheerd overeenkomstig Bokhorst in 1917; dit was een afwijkende aanpak ten opzichte van de rest van de schilderingen. De overige schilderingen zijn minimaal geretoucheerd, met uitzondering van de hemel en de hel. Hier zijn de restauratievullingen rijkelijk voorzien van arceringen.
2021	2021	OUOU restauratoren	Aardbevingsschadeherstel en conservatie SIM	Aardbevingsschadeherstel: scheurherstel, uithakken harde restauratievullingen + opnieuw voegen en bepleisteren, injecteren en vullen (ook vanuit de kap door aannemer). Conservatie: consolideren van losse verf- en pleisterlagen, waar nodig zijn vullingen vervangen en minimaal geretoucheerd.

Algemene beschrijving muurschilderingen

Natuursteen-imitatie in geel, in noordelijk dwarspand in grijs, wijdingskruisen, ornamentale en figuratieve schilderingen ca. 1535 (1-11), opmerkelijk vroeg voorkomen van renaissancistische putti in overigens nog overwegend laat-gotisch ornament, waarin verder dierfiguren voorkomen, knol-achtig motief verwant aan schilderingen in Martinikerk, Groningen, ca. 1520-1530, figurale en ornamentale beschildering beide koor- wanden - meeste voorstellingen niet geïdentificeerd - 2de helft 16de eeuw (12); teksten begin 17de eeuw (13). Vanaf 1879 gedeeltelijke blootlegging der schilderingen, eerste restauratie 1917. (bron:Q122982902)

Situatieschema

Bedreigende gebeurtenissen

muurschildering	soort_gebeurtenis	locatie	ernst_gebeurtenis	beschrijving
	aardbeving	gewelven en muren	in grote mate	Kerk staat in aardbevingsgebied, risico op nieuwe scheuren en onthechting.

bronnen

http://www.wikidata.org/entity/Q122982902

https://www.reliwiki.nl/index.php?title=Middelstum,_Concordiaplein_1_-_Hippolytuskerk

https://www.groningerkerken.nl/nl/kennisbank/kerken/M/91/middelstum-hippolytuskerk

https://groningerkerken.auralibrary.nl/ajdetailsx.aspx?DOCSTART=008524

https://catalogus.cultureelerfgoed.nl/Details/fullCatalogue/14839

https://catalogus.cultureelerfgoed.nl/Details/fullCatalogue/22070

https://catalogus.cultureelerfgoed.nl/Details/fullCatalogue/200026800

https://catalogus.cultureelerfgoed.nl/Details/fullCatalogue/8066

Afzonderlijke muurschilderingen

De posities in de tabel refereren aan de nummers in het situatieschema

id	positie	beschrijving
RM29894MU14	null	10b ongeïdentifeerde scène 'fragment figuur met banderol en vogels'
RM29894MU15	null	10c ongeïdentifeerde scène '2 figuren in bloemrank'
RM29894MU16	null	10d ongeïdentifeerde scène 'figuur komende uit bloemrank'
RM29894MU17	null	10e ongeïdentificeerde scène 'figuur met hoed'
RM29894MU18	null	10f ongeïdentificeerde scène 'nar met vrouw en vogel'
RM29894MU19	null	10g ongeïdentificeerde scène 'fragment tekstbanderol'
RM29894MU20	null	11a bloemrank met bijschrift 'anno 1612'
RM29894MU21	null	11b fragment bloemrank met eend in een pot
RM29894MU22	null	12b Salvator Mundi
RM29894MU23	null	12c man van smarten (?)
RM29894MU1	1	1 uil
RM29894MU2	2	2 vermoedelijk adelaar
RM29894MU3	3	3 pelikaan, putti met wijnranken
RM29894MU4	4	4 putto op draak
RM29894MU5	5	5 putto met lans
RM29894MU6	6	6 Laatste Oordeel met bazuinende engelen, Deësis
RM29894MU7	7	7 hemelgebouw met renaissancistische balusters en rustica-blokken
RM29894MU8	8	8 hel
RM29894MU9	9	9 pinksteren
RM29894MU10	10	10a ongeïdentificeerde scène 'liefdespaartje'
RM29894MU11	11	11 Zondeval; signatuur: Allett Oetteijt f[ecit]'
RM29894MU12	12	12a ornamentschildering
RM29894MU13	13	13 commemoratieve opschriften tegen achtergrond van twee monochroom geschilderde rouwborden

De afbeeldingen zijn opgehaald uit de RCE sparql endpoint. Op Wikimedia Commons zijn wellicht meer afbeeldingen te vinden.