id	naam	wikidata label	monumentnr	wikidata id	commons categorie
RM40295	Mariakerk	Mariakerk	40295	Q2250690	Mariakerk, 't Zandt

type verwarming: cv
type verwarming sinds:
huidige functie: Kerk / Hervormde kerk

bouwgeschiedenis
Eenbeukige kerk met recht gesloten koor 3de kwart 13de eeuw; verlenging mer nieuwe koor en driezijdige koorsluiting in 2de helft 15de eeuw; vensters schip vergroot in 1ste kwart 16 de eeuw (bij de restauratie zijn de 13de-eeuwse vensters gereconstrueerd); vernieuwing gordelboog tussen tweede en derde travee vanuit het westen in 1585. Restauratie 1962-1966.

restauratiegeschiedenis
Tussen 1962 en 1964 zijn de schilderingen in de kerk ontdekt, bvlootgelegd en gerestaureerd door Jelle Otter. In de jaren '80 moest een groot deel van het lager gelegen muurwerk alweer vervangen worden doordat zouten de cementen restauratiepleister verwoest hadden. In 2023 werden alle schilderingen sober en minimaal geconserveerd tijdens een bevingsherstelronde door OUOU restauratoren. Ook tijdens deze ronde weer veel door zout verwoest restauratiepleisterwerk vervangen door kalkmortel. 

schadegeschiedenis
Door de ligging heeft de kerk sinds de bouwtijd meerdere watervloeden meegemaakt waarbij zeewater in het metselwerk is getrokken. Daarnaast oefenen verzakkingen in de grondlagen (o.a. klei) al eeuwen lang druk uit op de constructie waardoor er vele scheuren zijn ontstaan. Ook de aardbevingen maken de schade erger. Het vele cement wat tijdens vorige restauraties in het gebouw is beland (vooral op bijna alle wanden) heeft een ongunstig effect op de vochttransporten.

Restauratiegeschiedenis

begin	einde	restaurator	activiteit	beschrijving	restauratieverslag
1962	1966	Jelle Otter	blootlegging en restauratie	Periode waarin ingrijpend is gerestaureerd, bouwkundig is gereconstrueerd. Alle trekstangen en stutbalken in het interieur zijn vervangen voor betonnen balken in de kap. Het overgrote deel van het originele en verwoeste pleisterwerk werd vervangen door een cementmortel. het grootste deel van de schilderingen werd bewaard, blootgelegd en gerestaureerd. Hierbij is gewerkt met cement, kalkcaseine voor injecties en caseineverf voor retouches. er is terughoudend en herkenbaar geretoucheerd in grove arceringen. Nog geen synthetische lijmen.
1983	1983	onbekend / vermoedelijk een aannemer	schadehersel aan pleisterwerk	Door schade aan het restauratiepleisterwerk als gevolg van zoutuitbloei werden enkele opvallende aangetaste zones aan de onderkant en rondom de triompfboog hesteld. Het aangetaste cement werd vervangen voor nog een hardere cementmortel met een gipshoudende afwerklaag.
2023	2024	OUOU restauratoren	aardbevingsschadeherstel en conservatie SIM	Aanleiding was bevingsschade; 149 scheuren hersteld met hot-mixed lime methode. Daarnaast conservatie muur- en gewelfschilderingen sobere insteek. Lacunes werden gevuld met kalkzandmortel en injecties van onthechte pleisterdelen met kalkmengels. Ook tijdens deze ronde weer veel door zout verwoest restauratiepleisterewerk vervangen door kalkmortel. Ook herstel van zones door zout restauratiedecoratiewerk met kalkverf.

Algemene beschrijving muurschilderingen

Ca. 1275: wanden rood met witte voegen, nissen wit gepleisterd, die in benedenzone met geschilderde omlijsting; gewelven met baksteen-imitatie en dambord-patronen; in en om sluitringen plantmotieven en gestileerde figuurtjes (1-4). In 1ste kwart 15de eeuw: kerk wit gepleisterd, rode ranken in schip, figurale schilderingen in nissen koor en schip, imitatie-baksteen op ribben, bogen en wandpijlers (5-7). Na bouw nieuwe koor (2de helft 15de eeuw) beschildering met bloemranken in koor en schip; nu ook in koor baksteen-imitatie op ribben, bogen en wandpijlers; Laatste Oordeel op noordwand schip, waartoe een venster werd dichtgemetseld; heiligenfiguren in de nissen overgeschilderd (8-9). Ca. 1510-1520 op koorgewelf figuratieve en florale be- schildering (10). Ca. 1570 Laatste Oordeel vernieuwd (11), nieuwe architectuurpolychromie met natuursteen-imitatie niet gehandhaafd), enkele karikaturale voorstellingen (12-14). In 1585 bak- steen-imitatie en opschrift op vernieuwde gordelboog (niet gehandhaafd). (bron:Q122982902)

Situatieschema

Bedreigende gebeurtenissen

muurschildering	soort_gebeurtenis	locatie	ernst_gebeurtenis	beschrijving
RM40295MU10	aardbeving	gewelven	omvangrijk	Kerk staat in aardbevingsgebied, risico op nieuwe scheuren en onthechting
RM40295MU9	overstroming	muren	omvangrijk	Kerk heeft geschiedenis van vele overstromingen door de noordzee, watersnoodgebied. Muurwerk is extreem zoutbelast geraakt

bronnen

http://www.wikidata.org/entity/Q122982902

https://www.reliwiki.nl/index.php?title=Zandt_%27t,_Hoofdstraat_43_-_Mariakerk

https://www.groningerkerken.nl/nl/kennisbank/kerken/Z/101/zandt-t-mariakerk

https://www.groningerkerken.nl/downloads/t_zandt_mariakerk_kerkbeschrijving_2021_herz_versie.pdf

https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2023/in-de-mariakerk-in-noord-groningen-komt-restaurator-voor-vreemde-verrassingen-te-staan~v913064/

https://groningerkerken.auralibrary.nl/ajdetailsx.aspx?DOCSTART=008590

https://groningerkerken.auralibrary.nl/ajdetailsx.aspx?DOCSTART=008065

https://groningerkerken.auralibrary.nl/ajdetailsx.aspx?DOCSTART=001744

https://catalogus.cultureelerfgoed.nl/Details/fullCatalogue/200021230

Afzonderlijke muurschilderingen

De posities in de tabel refereren aan de nummers in het situatieschema

id	positie	beschrijving
RM40295MU1	1	1 ornamentband met lelie-motief ;
RM40295MU2	2	2 gewelfvelden met rode en witte vlakken afgewisseld met wit gepleisterde velden;
RM40295MU3	3	3 Lam Gods
RM40295MU4	4	4 fragment mozaïekverband; maskertjes bij aansluiting ribben op sluitring;
RM40295MU5	5a	5a koppen van heiligen (overschildering verwijderd)en wijdingskruis
RM40295MU6	6	6 restant heilige met kroon en staf (overschildering verwijderd);
RM40295MU7	7	7 heilige bisschop (overschildering verwijderd);
RM40295MU8	8	8 Koor: resten van ranken onder in gewelven;
RM40295MU9	9	9 Laatste Oordeel (herkenbaar: Christus, in linker nis knielende Maria uit de Deësis, links beneden engelen en zaligen);
RM40295MU10	10	10 Gewelf koortravee en -sluiting: bladranken en bloemen, figuratieve schilderingen, zie 10 a tot en met 10 l
RM40295MU15	10a	10a. Man van Smarten
RM40295MU16	10b	10b. Handen met wierookvaten
RM40295MU17	10c	10c. Sirene
RM40295MU18	10d	d. Hert
RM40295MU27	14	Nar, blaffend hondje daarnaast verdwenen
RM40295MU19	10e	e. Haan
RM40295MU28	15	kop met kapje of doek tussen rode ranken
RM40295MU20	10f	f. Engel (Mattheus)
RM40295MU29	16	fragment dierfiguur
RM40295MU21	10g	g. Leeuw (Marcus)
RM40295MU30	17	rankwerk met fragment heilige in nis
RM40295MU22	10h	h. Os (Lucas)
RM40295MU31	18	rankwerk rondom nis
RM40295MU23	10i	i. Adelaar (Johannes)
RM40295MU32	19	rankwerk
RM40295MU24	10j	j. Pelikaan
RM40295MU33	20	figuur bolhoed trekt aan puntmuts
RM40295MU25	10k	k. Uil
RM40295MU26	10l	l. Engelen
RM40295MU11	11	11 sterk lineaire tweede versie van het Laatste Oordeel (herkenbaar: rechterhand Christus, engelen met,,Arma Christi", in rechter nis knielende Johannes de Doper uit de Deësis, links hemelgebouw, verder apostelen, helse gedrochten, twee heren in modieuze kleding) ;
RM40295MU12	12	12 fragment vrouw
RM40295MU13	13	13 figuur met bolhoed
RM40295MU14	5b	5b kop heilige, wijdingskruis en kop met puntmuts

De afbeeldingen zijn opgehaald uit de RCE sparql endpoint. Op Wikimedia Commons zijn wellicht meer afbeeldingen te vinden.