id	naam	wikidata label	monumentnr	wikidata id	commons categorie
RM18555	Martinikerk	Martinikerk	18555	Q1905634	Martinikerk (Groningen)

type verwarming:
type verwarming sinds:
huidige functie: Religieus

bouwgeschiedenis
Houten kerk ca. 800, tufstenen zaalkerk met inspringend koor en halfronde absis, 10de eeuw. Vóór 1245 romano-gotische kruisbasiliek met drie absiden en toren. Basilikaal koor met sacristie ca. 1400-1420. Verbouwing schip tot hallenkerk ca. 1430-1464, na instorting toren in 1468 tot ca. 1480 westelijke verlenging met één travee. Bouw noorderkapel en librije boven sacristie ca. 1500. Nieuwe toren 1469-1482, bovenbouw ca. 1550. Restauratie koor 1962-1969, schip 1969-1975.

restauratiegeschiedenis

schadegeschiedenis

Restauratiegeschiedenis

begin	einde	restaurator	activiteit	beschrijving	restauratieverslag

Algemene beschrijving muurschilderingen

Van beschildering eerste periode (ca 1250) met o.a. schub- en golfmotieven blokverbanden en stippels in grijs, rood, geel en zwart belangrijke restanten bewaard gebleven op wanden, pijlers en gewelven romano-gotische kerk, vooral in viering en noorderdwarspand (1-2); rond klankpotten noorderdwarspand Franse lelies. In schip op 13de-eeuwse gedeelten soortgelijke polychromie naar teruggevonden sporen hersteld; moderne kleurgeving zuiderdwarspand op 13de-eeuwse motieven gebaseerd; 3de kwart 14de eeuw: fragment van Maria op de troon van Salomo, waarschijnlijk geen onderdeel van meer omvattend decoratieprogramma, maar op zichzelf staande schildering (3). Rom 1420 beschildering koor voltooid. Wand- en gewelfvlakken wit gepleisterd, bogen, schalken en ribben rood met witte schijnvoegen; zuilen en muurdammen van de buitenwand echter in schoon metselwerk. Bij sluitringen en aansluitend deel gewelfribben kleurige manchetten, op gewelfveld begeleid door kam met lineair motief. Op sluitstenen koorlantaarn figurale voorstellingen in Zuidnederlands beïnvloede stijl: in koorsluiting Christus, in daarop aansluitende travee Maria met Kind, dan Johannes de Doper, van wie de kerk een armreliek bezat, verder kerkpatroon Martinus en stadswapen (4). Op sluitstenen kooromgang wapenschilden (5). Naar analogie van iets jongere koor Der Aa-kerk waarschijnlijk ook de dagkanten lichtbeukvensters en nissen daaronder rood. Na voltooiing tegen 1480 verbouw schip op verschillende gewelven figurale schilderingen en rankmotieven aangebracht (7-18). Op onregelmatige pijlers, gevormd uit 13de-eeuwse westmuur, baksteenbeschildering. Ca. 1520- 1530 gehele kerk van nieuw decoratiepatroon voorzien: gele natuursteenblokken met witte voegen op zuilen, schalken en ribben, en rond vensters en nissen; in schip op tweede zuilenpaar uit het westen steentjesbeschildering gedeeltelijk gehandhaafd; koorgewelf blauw met sterren van bladgoud op papier; waarschijnlijk ook uit deze periode knol-achtig motief met ter weerszijden uitspringende ranken op aantal schipgewelven (1, 2, 9, 11-14, 16, 17); in koor en 15de-eeuwse delen schip bij restauratie deze polychromie hersteld. Vrijwel direct aansluitend ca. 1535 in samenhang met nieuwe kleurenschema figurale schilderingen in dichtgezette koornissen en op de westwand (19-20). Ca. 1570 grijze blokbeschildering koor (niet bewaard). Rond 1600 boven ingang zuiderdwarspand cartouche met tekst (21), Beschildering bovenverdieping kapel uit 1904 (22). Niet geïdentificeerde wapenschilden zijn niet afzonderlijk als muurschildering opgenomen. (bron:Q122982902)

Situatieschema

Bedreigende gebeurtenissen

muurschildering	soort_gebeurtenis	locatie	ernst_gebeurtenis	beschrijving

bronnen

http://www.wikidata.org/entity/Q122982902

https://www.reliwiki.nl/index.php?title=Groningen,_Martinikerkhof_3_-_Martinikerk

Afzonderlijke muurschilderingen

De posities in de tabel refereren aan de nummers in het situatieschema

id	positie	beschrijving
RM18555MU1	1	1 Architectuurpolychromie noorderdwarspand ca. 1250: grijze natuursteenblokken met witte voegen, rode baksteenbeschildering rond raamkoppen en oculi. Rechts boven op oostwand: wapenschild met metselaarsgereedschap waarschijnlijk ca. 1520-1530; knol-motief ca. 1520-1530.
RM18555MU2	2	2 Vieringsbogen: blokbeschildering met decoratieve patronen, op archivolt triomfboog band met florale motieven, ca. 1250; knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU3	3	3 Op zuidoostelijke hoek muur vroegere toren, als pijler opgenomen in hallenkerk, rechterhelft van schildering uit 3de kwart 14de eeuw, mogelijk Maria met Kind op de troon van Salomo als incarnatie van de goddelijke wijsheid; Maria vergezeld door personificaties deugden: geheel rechts drie vrouwelijke halffiguren, links boven een staande; door beschadiging banderollen (op één ervan is nog te lezen: ...S.TVS) identificatie onmogelijk. Gotische architectuur als kader voorstelling; rechts bovenaan ridder ten aanval.
RM18555MU37	4a	4 a. Christuskop (in reliëf).
RM18555MU38	4b	4 b. Maria met Kind (vrijwel verdwenen).
RM18555MU39	4c	4 c. Johannes de Doper.
RM18555MU4	4	4 Sluitstenen koor, ca. 1420. Sluitstenen kooromgang, alle met wapenschild, maar sommige leeg, ca. 1420.
RM18555MU40	4d	4 d. Martinus te paard met bedelaar.
RM18555MU41	4e	4 e. Stadswapen met eenkoppige adelaar; vanaf 1443 wordt de tweekoppige adelaar gevoerd, zie nr. 17.
RM18555MU42	5a	5 a. Wapen van Reynolt Huginge (verschillende keren burgemeester tussen 1386 en 1426).
RM18555MU43	5b	5 b. Wapen van Coenraet de Vos van Steenwijck (burgemeester 1415-1419). Op gewelf opschrift: ,Coenraet van Steenwic anders gheheten de Vos / hevet desen steen bekostigen / ende ghegeven in de ere Godes ende Marien, sunte Johannes ende Sante Merten'.
RM18555MU44	5c	5 c. Wapen van Lulof of Johan Sickinge (verschillende keren burgemeester tussen 1412 en 1443).
RM18555MU45	5d	5 d. Wapen van Bruen Clinghe (verschillende keren burgemeester tussen 1413 en 1434).
RM18555MU46	5e	5 e. Twee vrouwelijke heiligen, gedeeltelijk overgeschilderd.
RM18555MU47	5f	5 f. Wapen van Henrick ter Bruggen.
RM18555MU48	5g	5 g. Martinus te paard met bedelaar.
RM18555MU49	5h	5 h. Vlucht naar Egypte.
RM18555MU5	5	5 Op sluitstenen kooromgang wapenschilden
RM18555MU50	5i	5 i. Eligius, mogelijk patroon smidsgilde.
RM18555MU51	5j	5 j. Man met weegschaal, mogelijk verwijzend naar marskramersgilde.
RM18555MU52	5k	5 k. Onbekend.
RM18555MU53	5l	5 l. Schaar, mogelijk wapen van kleermakersgilde of familie Van der Scheer.
RM18555MU54	5m	5 m. Wolf met een gans in de bek, wapen van familie Schaffer.
RM18555MU55	5n	5 n. Onbekend.
RM18555MU6	6	6 Noorderkooromgang, tweede zuil uit het westen: nis met omlijsting in grijs op schoon metselwerk, ca. 1420.
RM18555MU7	7	7. Westelijk middenschipsgewelf: Johannes de Doper (noordelijk veld), Bavo (zuidelijk veld), mannetje (oostelijk veld bij sluitsteen), ca. 1480; Martinus (westelijk veld), ca. 1520-1530; deels oversneden door baldakijnschildering boven orgel, 1692.
RM18555MU8	8	8. Tweede middenschipsbeuk uit het westen: vastenavondvoorstelling, ca. 1480, om de sluitring: muzikanten, nar, zeemeermin, boog-schutter, in westelijk gewelfvak: kinderbisschop.
RM18555MU9	9	9 Derde middenschipsbeuk uit het westen: architectuurpolychromie en ranken, ca. 1250; grijze baldakijnschildering op vroegere plaats orgel, voor 1468; knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU10	10	10 Vierde middenschipstravee uit het westen: architectuurpolychromie met ranken, westelijk gordelboog baksteenbeschildering, ca. 1250.
RM18555MU11	11	11 Gewelf noorderzijbeuk, eerste travee uit het westen: evangelistensymbolen, leeuw-Marcus (noordelijk veld), os-Lucas (westelijk veld), engel-Mattheüs (zuidelijk veld), adelaar-Johannes (oostelijk veld), klankpot boven deze laatste dient als opengesperde mond van vraatzucht symboliserend kopje, ca. 1480; rank noordoostelijke gewelfzwik, knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU12	12	12 Gewelf noorderzijbeuk, tweede travee vanuit het westen: St. Anna-te-Drieën (oostelijk veld), Michaël (noordelijk veld), rond drie klankpotten kopjes, ca. 1480; knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU13	13	13 Gewelf noorderzijbeuk, derde travee vanuit het westen: Martinus met bedelaar op houten been (oostelijk veld), Stephanus (zuidelijk veld), ca. 1480; knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU14	14	14 Gewelf noorderzijbeuk, vierde travee vanuit het westen: Christophorus (oostelijk veld), Maria Magdalena (westelijk veld), sluitsteen met wapen familie Rolteman, ca. 1480; knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU15	15	15 Gewelf zuiderzijbeuk, eerste travee uit het westen, noordelijk veld: pelikaan, bij sluitsteen kroon, ca. 1480.
RM18555MU16	16	16 Gewelf zuiderzijbeuk, tweede travee uit het westen, oostelijk veld: Maria met Kind tussen Cosmas en Damianus, ca. 1480; knol-motief, ca. 1520-1530.
RM18555MU17	17	17 Gewelf zuiderzijbeuk, derde travee uit het westen: opschriften bij verdwenen afbeeldingen: Sanctus Odger (noordelijk veld). Sanctus Johannes Baptista' (oostelijk veld), Sanctus Martinus" (buidelijk veld). Sanctus Johannes Evangelistal (westelijk veld), ca 1480; op sluitsteen stads- wapen met tweekoppige adelaar, ca. 1480, knol-motief, ca. 1520- 1530.
RM18555MU18	18	18 Gewelf zuiderzijbeuk, vierde travee uit het westen: evangelistensymbolen, leeuw-Marcus (noordelijk veld), os-Lucas (westelijk veld), engel-Mattheüs (zuidelijk veld), adelaar-Johannes (oostelijk veld), ca. 1480.
RM18555MU19	19	19 Christologische cyclus koornissen, ca. 1535, zie ook 19 a tot en met n
RM18555MU23	19a	19 a. Maria Boodschap.
RM18555MU24	19b	19 b. Aartsengel Gabriël (Annunciatie).
RM18555MU25	19c	19 c. Geboorte van Christus.
RM18555MU26	19d	19 d. Aankondiging aan de Herders.
RM18555MU27	19e	19 e. Aanbidding der Koningen.
RM18555MU28	19f	19 f. Voorstelling in de Tempel.
RM18555MU29	19g	19 g. Kindermoord van Bethlehem.
RM18555MU30	19h	19 h. Twaalfjarige Jezus in de Tempel.
RM18555MU31	19i	19 i. Zalving van Jezus door Maria Magdalena.
RM18555MU32	19j	19 j. Intocht in Jeruzalem.
RM18555MU33	19k	19 k. Laatste Avondmaal.
RM18555MU34	19l	19 l. Gethsemane en Gevangenneming.
RM18555MU35	19m	19 m. Christus voor Pilatus.
RM18555MU36	19n	19 n. Kruisiging.
RM18555MU20	20	20 Westwand koorlantaar: fragmenten Laatste Oordeel, ca. 1535: bovenin Maria uit de Deësis in een architectonische omraming, naast haar vermoedelijk Johannes de Doper, eveneens uit de Deësis, maar verdwenen. Daaronder fragmentarisch Christus op de regenboog. Links van hem de tekst, ‘Venite benedicti' (Komt gij gezegenden). In register daaronder links enkele apostelen be- waard gebleven, vermoedelijk uit een apostelreeks; Andreas herkenbaar. Lager bazuinende engelen, geheel rechts waarschijnlijk Gabriël met de tekst: ‘Surgite mortui, venite ad iudicium' (,Staat op gij doden, komt tot het oordeel'). Geheel onderaan doden die uit hun graven opstaan, rechts enkele duivels bij hellemuil.
RM18555MU21	21	21 Tekst in cartouche boven zuidingang koor, ca. 1600: IESAIA 62 VERS 5 ALSE SICK EIN BRUDE- GAM/FROVWET AVER SIN BRUDT/SO WERT SICK DIN GODT/AVER DI FROVWEN.
RM18555MU22	22	22 Bovenverdieping kapel: sjabloonversiering kruisribgewelf in Art Nouveautrant, 1904.

De afbeeldingen zijn opgehaald uit de RCE sparql endpoint. Op Wikimedia Commons zijn wellicht meer afbeeldingen te vinden.